ارگانیک یا تراریخته؟رویکرد فناوری هراسی که مانع از رهاسازی بزرگترین دستاورد بیوتکنولوژی شد.

به گزارش واحد خبری سیده آمل: دکتر بهزاد قره یاضی که صبح امروز (شنبه، ۱۵ خرداد) بر اثر ابتلا به کرونا دار فانی را وداع گفت،  مدرک کارشناسی  خود را در رشته مهندسی کشاورزی زراعت و اصلاح نباتات از دانشگاه گیلان و کارشناسی ارشد خود را در رشته زارعت از دانشگاه تربیت مدرس دریافت کرد. وی برای ادامه تحصیل عازم کشور فیلیپین شد و در رشته ژنتیک گرایش مولکولی مشغول به تحصیل شد و مدرک فوق دکتری خود را در رشته ژنتیک گیاهی گرایش مهندسی ژنتیک از موسسه بین المللی تحقیقات برنج فیلیپین در سال ۱۳۷۷ اخذ کرد.

قره‌یاضی از بنیان‌گذاران پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی در دولت هشتم است که مسئولیت این پژوهشکده را نیز بر عهده داشت. این چهره شاخص بیوتکنولوژی طی سال‌های گذشته از منتقدین سیاست‌های کشاورزی و به ویژه مدیریت بیوتکنولوژی کشور بوده است.

وی که پیش از این سمت‌های مختلفی از جمله معاونت وزیر و ریاست سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و ریاست دانشکده منابع طبیعی صومعه سرا را نیز عهده‌دار بوده است در سال ۱۳۷۸ پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی را تاسیس کرد  و در سال ۱۳۸۳ با تاسیس شعبه‌های منطقه‌ای آن در تبریز (شمال غرب کشور) و اصفهان (منطقه مرکزی) و رشت (منطقه شمال کشور) اقدام به توسعه این علوم در کشور کرد.

تاسیس شورای ملی ایمنی زیستی و رهاسازی اولین برنج تراریخته مقاوم به آفات جهان و تربیت صدها پژوهشگر طراز اول از جمله دستاوردهای دکتر قره‌یاضی در دور اول مدیریت خود بر این پژوهشکده بود ولی از آنجایی که مغضوب دولت احمدی نژاد بود، در این زمان از تمام مسوولیت‌های دولتی خود عزل شد.

نافرجامی بزرگترین دستاورد بیوتکنولوژی کشاورزی 

این استاد حوزه ژنتیک کشاورزی اولین برنج تراریخته ایرانی از طریق مهندسی ژنتیک را معرفی و تولید کرد و تا زمان حیات وی اجازه رها سازی این برنج از سوی مسوولان داده نشد.

این در حالی است که در سال ۸۳ بر اساس دعوت رسمی و کتبی وزیر جهاد کشاورزی وقت، معاون اول رییس جمهور وقت به عنوان یک کار علمی درجه اول، افتخار برداشت اولین محصول برنج تراریخته تولید شده در جهان را کسب کرد و این برداشت سمبلیک همزمان با سال جهانی برنج، شهرت و آوازه علمی ایران را در سراسر جهان طنین‌انداز کرد به گونه‌ای که نام ایران را در صدر کشورهای اسلامی و به عنوان اولین کشور موفق در تولید انبوه برنج تراریخته، برای همیشه در تاریخ ثبت کرد.

وی در گفت‌وگویی با ایسنا با انتقاد از اظهارات رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر غیر قانونی بودن کشت برنج تراریخته اظهار کرد: در شرایطی که در سند ملی زیست فناوری مصوب هیات وزیران تاکید شده که ایران باید در کوتاه مدت ۰.۲ درصد و در بلند مدت نیم درصد سطح زیر کشت محصولات تراریخته دنیا را به خود اختصاص دهد، با توجه به کشت این محصولات در بیش از ۹۰ میلیون هکتار از اراضی زارعی جهان این مقدار برابر با ۵۰۰ هزار هکتار خواهد بود و در شرایطی که دولت، وزارت جهاد کشاورزی و سایر دستگاه‌ها از جمله سازمان حفاظت محیط زیست را موظف به فراهم کردن زمینه‌های اجرایی این مصوبه کرده، اظهاراتی مبنی بر غیر قانونی بودن رها سازی برنج تراریخته مایه تأسف است.

وی همچنین گفته بود: در حالی از غیرقانونی بودن کشت برنج تراریخته سخن گفته می‌شود که فراموش شده از قانونی که بر مبنای آن رهاسازی برنج تراریخته در سال ۸۳ غیر قانونی بوده هم یاد شود. اگر استنادها در خصوص غیر قانونی خواندن رها سازی برنج تراریخته، مصوبه هیات وزیران درباره تشکیل شورای ملی ایمنی زیستی است که باید گفت، قانون عطف به ماسبق نمی‌شود و اگر چه این افتخار را دارم که پیش نویس این مصوبه هیات وزیران را خودم در زمان دولت قبل تهیه و به شدت تصویب آن را پیگیری کردم، اما باید توجه داشت که این مصوبه در اوایل تابستان ۱۳۸۴ به تصویب رسیده، در صورتی که رهاسازی برنج تراریخته به استناد شواهد و مکاتبات موجود مربوط به سال ۸۳ است.

در خصوص این برنج تراریخته همچنین اظهار شد که در تولید برنج تراریخته «باکتری» BT وارد برنج طارم شده و آن را به آفت کرم ساقه خوار مقاوم کرده است ولی این استاد حوزه ایمنی زیستی تاکید داشت که در تولید برنج تراریخته از هیچ گونه باکتری استفاده نشده است.

وی با بیان اینکه سایر روش‌های اصلاح نباتات برای ایجاد مقاومت به آفات در برنج موفق نبوده است، خاطرنشان کرد که از بین ۱۲۰ هزار نمونه برنج موجود در بانک ژن موسسه بین‌المللی تحقیقات برنج حتی یک نمونه مقاوم به آفات وجود ندارد. مقاومت به آفات حتی در بین گونه‌های وحشی برنج نیز یافت نشده است و از سوی دیگر سایر روش‌های مبتنی بر استفاده از سموم شیمیایی خطرناک هستند.

مزرعه‌ای که دو محصول برنج تراریخته و برنج سایر ارقام بدون استفاده از سم کشت شده و بخش‌های سبز، برنج تراریخته است که بدون سم در برابر آفات رشد کرده‌اند  

ثبت دو ژن در بانک‌های بین المللی

ثبت دو ژن در بانک‌های بین المللی (NCBI) به نام جمهوری اسلامی، از دیگر دستاوردهای علمی دکتر قره یاضی است.

معاون سابق آموزش و تحقیقات وزارت جهاد کشاورزی در حوزه بین‌الملل نیز اقدام به تاسیس شبکه آسیا و اقیانوسیه آموزش ایمنی زیستی (ABEN) کرد. وی پس از انتخاب به عنوان عضو شورای رهبری نهضت بین‌المللی تحقیق و نظارت بخش عمومی (PRRI) و همکاری گسترده با سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای نظیر سازمان خواروبار جهانی و سازمان بهداشت جهانی و سازمان‌های منطقه‌ای مانند مراکز اطلاعات بیوتکنولوژی اقدام به توانمندسازی کشورهای در حال توسعه در زمینه مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی کرد.

اجرای پروژه توانمند سازی ایمنی زیستی در کشورهای کرواسی و ویتنام از جمله این اقدمات بوده است.

تاسیس مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران و ارتباط آن با بیش از ۲۷ مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی دیگر جهان از جمله دستاوردهای دیگر وی طی هشت سال گذشته است.

واردات تراریخته‌ها به کشور و سکوت مسوولان

به اعتقاد این استاد زیست فناوری کشاورزی سالانه بین ۳ تا ۵ میلیارد دلار محصولات تراریخته وارد کشور می‌شود و به دلیل بازدارندگی سازمان محیط زیست، کشور باید هزینه‌های گزافی برای وارد کردن محصولات تراریخته به کمپانی‌های جهانی پرداخت کند.

قره یاضی همچنین تاکید داشت: در تمام گزارش‌های سازمان‌های بین المللی همچون سازمان خواروبار جهانی، اتحادیه اروپا، FDA‌ آمریکا و نهادهای نظارتی استرالیا، آلمان و ژاپن بر سلامت محصولات تراریخته برچسب گذاری شده موجود در بازار  تاکید شده است ولی علی رغم تائید وزارت بهداشت کشور در مورد سلامت محصولات تراریخته، برخی افراد از سکوت وزارت بهداشت در برابر این نوع محصولات نگران بودند و این در حالی است که همین افراد در مدت ۲۰ سال در برابر واردات محصولات تراریخته سکوت کرده‌اند.

علاوه بر اینها برخی مدعی شدند که گلایفوسیت سم اختصاصی محصولات تراریخته و سرطان‌زا است؛ وی پاسخ این افراد را این گونه می‌داد: “همه متخصصان این عرصه می‌دانند این سم، مختص این نوع محصولات نیست. این سم یک سم “علف کش” و از ۶۰ سال قبل در حال استفاده است. این سم سالم‌ترین سم موجود در دنیا است، به گونه‌ای که سمیت آن کمتر از نمک طعام است.

قره یاضی با اشاره به جزئیات گزارش‌های جهانی درباره این سم، تاکید می‌کرد: بر این اساس گلایفوسیت که برای علف کشی استفاده می‌شود، احتمال ندارد کشنده باشد و اجلاس مشترک فائو و بهداشت جهانی نتیجه گیری کرده است که گلایفوسیت احتمال ندارد برای انسان ریسک سرطان‌زایی در پی داشته باشد.

وی فناوری هراسی را یکی از موانع توسعه کشت محصولات تراریخته در داخل ایران عنوان می‌کرد و از برخی رسانه ها که تصاویری از یک گاو دچار جهش ژنتیک طبیعی شده را به عنوان گاو تراریخته نشان می‌دهند، انتفاد می‌کرد؛ چرا که به گفته وی با این روش به مردم القا می‌شود که اگر محصولات تراریخته مصرف کنند به چنین وضعیتی دچار می‌شوند.

به گفته قره یاضی این اقدامات با هدف ترساندن مردم انجام می‌شود و سوال اینجاست که چرا دستگاه قضایی در قبال چنین اقداماتی ساکت است؟

وی در عین حال می‌گفت: گفته می‌شود کشت محصولات تراریخته توطئه صهیونیسم برای عقیم کردن ماست، در حالی که هم در آمریکا و هم در اروپا این محصولات تولید و مصرف می‌شود.

این محقق حوزه بیوتکنولوژی کشاورزی تولید محصولات تراریخته را راهکاری برای کاهش فقر ۱۵ میلیون کشاورز خرده‌پا می‌دانست و می‌گفت: بر این اساس ارزش جهانی بذرهای تراریخته حدود ۱۵ میلیارد دلار و ارزش محصول نهایی تراریخته ۱۶۰ میلیارد دلار در سال است. دست‌ورزی‌های محصولات کشاورزی از ۱۱۰۰ سال قبل بوده است، به گونه ای که  گیاه هویج با روش‌های اصلاح نژادی به شکل امروزی درآمده است.

وی گیاه ذرت را از دیگر نمونه‌ها برشمرده و عنوان می‌کرد: بر این اساس سازمان خواروبار جهانی (FAO) بر ضرورت استفاده از محصولات تراریخته تاکید دارد و یادآور می‌شود، استفاده از زیست فناوری و مهندسی ژنتیک می‌تواند به تولید بیشتر محصولات کشاورزی، بهره‌وری بیشتر نهاده‌ها و کشاورزی پایدار کمک شایانی کند، اما هنوز بسیاری از کشاورزان از دسترسی به این فناوری محروم هستند.

گیاه ذرات از تصویر بالا به تصویر پایین تبدیل شده است

نظر قره یاضی درباره ارگانیک‌ها

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات بیوتکنولوژی کشاورزی همواره تاکید داشت که محصولات “تراریخته” و “ارگانیک” نسبت به سایر محصولات غذایی ارجحیت دارند؛ ولی تاکید داشت که نه محصولات ارگانیکی که عده‌ای به نام «ارگانیک»، کشاورزان را وادار می‌کنند تا مجوز از آنها دریافت کنند و در نهایت این محصولات را به سه برابر قیمت به فروش برسانند.

وی در این زمینه به هشدار مرکز ملی تائید صلاحیت ایران و سازمان استاندارد ایران اشاره و یادآور شده بود: در  اطلاعیه این سازمان‌ها، آمده است«حسب شکایات واصله از برخی بنگاه‌ها یا فعالانی که خود را مرجع صدور گواهی محصول و نشان محصولات ارگانیک معرفی کرده‌اند و در تبلیغات ادعا کرده‌اند که “چنانچه تولید کننده و یا صاحب کالا به عضویت این گروه درنیایند و موفق به دریافت نشان محصول از سوی بنگاه‌های مزبور نشوند، محصول ارگانیک تلقی نمی‌شوند”، به این وسیله به اطلاع هموطنان و ذی‌نفعان می‌رساند که تاکنون هیچ انجمن و یا سازمانی به عنوان سازمان گواهی کننده محصولات ارگانیک موفق به اخذ گواهینامه بر اساس استاندارد ۱۷۰۶۵ از مرکز ملی تائید صلاحیت ایران نشده است.”

در ادامه این اطلاعیه آمده است: «اعطای لوگو یا نشان محصولات ارگانیک در زمره فعالیت‌های تصدی گری قرار نداشته و قابل تفویض به غیر اعم از بخش خصوصی و غیر خصوصی نبوده و هر گونه ادعا در این زمینه فاقد وجاهت قانونی است.”

رییس انجمن ایمنی زیستی با تاکید براین که عده‌ای در کشور از صدور گواهی نامعتبر برای محصول تقلبی ارگانیک سود می‌برند، می گفت: ما محصولات ارگانیک را تائید می‌کنیم و از جنگ زرگری به راه افتاده از سوی این گروه سودجو علیه ترایخته با برعکس دفاع نمی کنیم.

وی درباره محصولاتی که به نام ارگانیک در کشور تولید می‌شود، معتقد بود که نتایج مقالات متعددی نشان می‌دهد که احتمال سرطان‌زا بودن “آفلاتوکسین” موجود در محصولات ارگانیک بیشتر از سرطان‌زایی محصولات غیر ارگانیک است، ولی این امر نباید مانع از این شود که تحقیقات در زمینه محصولات ارگانیک را متوقف کنیم و لازم است با تحقیقات، احتمال سرطان‌زایی محصولات ارگانیک را به صفر برسانیم و محصولات ارگانیکی را تولید کنیم که علاوه بر فرایند، فرآورده نیز تست و برچسب گذاری شود.

وی در خصوص دلایل سرطان‌زا بودن محصولات ارگانیک معتقد بود: از آنجایی که سم به محصولات زده نمی‌شود، ممکن است آفات از این محصولات تغذیه کنند. تغذیه آفات از محصولات کشاورزی سوراخی را ایجاد می‌کند که این سوراخ مرکز رشد قارچ است. این قارچ تولید کننده آفلاتوکسین در محصولات کشاورزی است، از این رو ما باید محصول نهایی را مورد تست قرار دهیم.

وی با رد این نظریه که محصولات آفت زده خوب هستند، می‌گفت: اگر محصولی آفت زده باشد، احتمال وجود آفلاتوکسین در آن بیشتر است.

کشوری خشک و ضرورت تامین امنیت غذایی

این استاد حوزه ژنتیک کشاورزی همواره تاکید داشت که ایران بیش از ۶ هزار کیلومتر مرز خشکی و بیابانی و ۳۲ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار سرزمین بیابانی، خشک و یا شور دارد و حدود یک‌چهارم کشور ایران را مناطق کویری تشکیل می‌دهد و معروف‌ترین کویرهای ایران دشت لوت و کویر است که مساحتی بیش از ۳۶۰ کیلومتر مربع را فرا گرفته‌اند.

وی با بیان اینکه وسعت حوزه آبگیر دشت لوت حدود ۱۷۵ هزار کیلومتر مربع است که حدود یک‌دهم مساحت کشور را شامل می‌شود، اظهار می‌کرد: ایران دارای ۲۷۰۰ کیلومتر مرز آبی در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان است و هزاران هکتار زمین در حاشیه دریا دارد. با این شرایط اقلیمی،‌ نیاز به امنیت غذایی غیر قابل چشم‌پوشی است.

قره یاضی همچنین یادآوری می‌کرد: در حال حاضر ما در آستانه دهه چهارم انقلاب قرار داریم و شواهد نشان می‌دهد که اقداماتی برای متوقف کردن کشور در فعالیت‌های علمی، سیاسی و نظامی کشور وجود دارد و در حال حاضر حداقل از ۲۲ کشور واردات داریم. حال این سوال مطرح می‎شود که آیا ما آگاهانه در حال رشد هستیم یا خیر؟

رییس انجمن ایمنی زیستی یکی از فواید کشت محصولات تراریخته را تامین امنیت غذایی کشور دانسته و می‌گفت: سالانه بالغ بر ۱۶ میلیارد دلار محصول غذایی آماده مصرف به کشور وارد می شود به طوری که بیش از ۵۵ درصد کالری مصرفی کشور وارداتی است. بیش از ۹۰ درصد روغن نباتی، علوفه و خوراک دام کشور وارداتی است و در زمینه محصولی مثل برنج یکی از بزرگترین کشورهای واردکننده در دنیا هستیم. 

در این بین ۵ میلیارد دلار از واردات محصولات غذایی کشور طی ۱۰ سال گذشته به محصولات تراریخته اختصاص داشته به طوری که از ۸.۹ میلیون تن ذرت دامی وارداتی در سال ۹۷ حدود ۷.۵ میلیون تن تراریخته بوده‌اند. در شرایطی که در تامین محصولات غذایی تا حد زیادی وابسته به واردات هستیم برای تولید همین سهم ۴۵ درصدی کالری مصرفی کشور در داخل، بیشترین سم را مصرف می کنیم به طوری که تنها در ۱۰ ماه نخست سال ۹۷ حدود ۱۴۹ میلیون دلار آفت کش وارد کرده ایم.