ایران پس از بم / مکزیک و زلزله ۸ ریشتری

دکتر فریبرز ناطق‌الهی، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو یی با اشاره به وقوع زلزله‌های مکزیک، افزود: در سال ۱۹۸۵ زلزله بسیار بزرگی حدود ۸ ریشتر در این کشور رخ داد و از آن زمان تیم‌های تحقیقاتی که متشکل از اساتید متخصص در حوزه زلزله بودند، ایجاد شد و در بازسازی شهر زلزله‌زده مکزیکوسیتی و سایر شهرهای این کشور بسیار قوی عمل کردند.

وی با تاکید بر اینکه در این زمینه ژاپن سرآمد همه کشورها است، اظهار کرد: به نظر من این تیم تحقیقاتی کشور مکزیک حتی بهتر از ژاپنی‌ها در زمینه بازسازی شهرها عمل کردند، ضمن آنکه آموزش‌های لازم در خصوص مقاوم‌سازی و امداد و نجات در سطح جامعه و مسؤولان ارائه کردند.

ناطق‌الهی اضافه کرد: این اقدامات موجب نجات آنها از زلزله‌ای شد که به اعتقاد من اگر آن زلزله بزرگ رخ نداده بود، در زلزله اخیر باید انتظار تلفات انسانی بیش از یک میلیون نفر تلفات را داشته باشیم؛ ولی از آنجایی که بازسازی به روش صحیح انجام شده بود، به گونه‌ای که فیلم‌های منتشر شده از زلزله اخیر مکزیک نشان می‌دهد که در ساختمان سازی تمام ضوابط رعایت شده است.

این محقق، ایجاد فاصله میان دو ساختمان را از جمله ضوابط رعایت شده در این کشور نام برد و یادآور شد: این امر موجب شد که ساختمان‌ها در زمان زلزله حرکت داشته باشند، ولی به یکدیگر صدمه نزنند، چون فاصله‌ای میان آنها وجود داشته است.

وی با تاکید بر اینکه این کشور همچنین هزینه‌های بسیار زیادی را برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های موجود صرف کرده است، خاطرنشان کرد: این اقدام در قالب اعطای وام به مردم صورت گرفت و هم اکنون مشاهده می‌کنیم که در زلزله ۸.۱ تلفات جانی و حتی خسارات مالی کمتر از آن چیزی است که تصور می‌شد.

ناطق‌الهی با تاکید بر ضرورت توجه به تجربیات این کشور در زمینه مقاوم‌سازی، اظهار کرد: ساختار تهران شبیه مکزیکوسیتی است. شهرهایی با سازه‌های کوتاه و بلند، سازه‌های آجری و بتنی که تقریبا از یک روند شبیه به همدیگر استفاده شده است و اینکه مشاهده می‌شود در مکزیک بازسازی خوب و عمل کردن به ضوابط مقاوم‌سازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌های موجود به چه میزان در تلفات و خسارات جانی و مالی اهمیت دارد که این مهم می‌تواند بزرگترین درس تاریخ مهندسی زلزله بشمار رود.

این محقق مدیریت بحران، با اشاره به ضرورت پیروی از چنین الگوهای موفقی در مدیریت بحران، اضافه کرد: از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که کشور مکزیک زلزله بزرگی را تجربه کرده بود و بسیاری از ساختمان‌ها بازسازی شدند، ولی مهم این است که در بازسازی همه نکات ایمنی را رعایت کرده بودند و در زلزله اخیر توانستند در برابر دو زلزله بزرگ دوام بیاورند.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله، با ابراز تاسف از اینکه در ایران چنین عملکردی نداشته‌ایم، ادامه داد: در صورتی که زلزله بزرگی در کشور رخ دهد، باید بهای سنگینی را پرداخت کنیم.

به گفته وی، شهر مکزیکوسینی در زلزله سال ۱۹۸۵ تقریبا نابود شده بود و بسیاری از ساختمان‌های آن از بین رفته بود و از آنجایی که این زلزله در ۴۰۰ کیلومتری این شهر رخ داده بود، به دلیل آبرفتی بودن زمین، ساختمان‌های بلند نابود شدند و این امر موجب شده بود که این ساختمان‌ها بر اساس ضوابط و مقررات مهندسی زلزله بازسازی شوند.

وی با تاکید بر ضرورت توجه به مقاوم‌سازی ساختمان‌های کشور در برابر زلزله، با تاکید بر اینکه باید به این درک برسیم که مقاوم‌سازی در زمان وقوع زلزله پاسخگو است، یادآور شد: شاید باور عمومی این باشد که در برابر زلزله هیچ اقدامی نمی‌توان انجام داد، ولی امروز مشاهده می‌کنیم که با مقاوم‌سازی که در سال ۱۹۸۵ در مکزیک صورت گرفت، در زلزله اخیر میزان خسارات وارد شده حیرت آور است.

آیا ایران در برآورد میزان تلفات ناشی از زلزله اشتباه می‌کند

ناطق‌الهی با طرح این سوال که آیا ما در زمینه برآورد تلفات ناشی از زلزله اشتباه می‌کنیم، گفت: ولی امروز مشاهده می‌کنیم که تهران ما همان تهران قدیم است و شهردار که تصور بر این بود که در این زمینه حساس باشد، هنوز اقدامی را مشاهده نکردیم و امیدواریم هم شورای شهر و هم شهرداری نسبت به موضوع زلزله اهتمام بورزند.

وی با تاکید بر اینکه مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در برابر زلزله منجر به کاهش تلفات خواهد شد، افزود: از سوی دیگر برنامه‌های مدیریت بحران و برنامه‌ریزی‌های از پیش تعیین‌شده و انتقال آن به جامعه در ۳ سطح مدیران، متخصصان و عموم مردم امروز پاسخگو است و به نظر می‌رسد که انقلابی در حوزه مهندسی زلزله ایجاد خواهد کرد.

وی اظهار کرد: در این صورت می‌توان با خوش بینی ادعا کرد که با برنامه‌ریزی صحیح بتوان شهرها را تا حدودی در برابر زلزله محافظت کرد.

بازسازی بم؛ ضعف‌ها و قوت‌ها

وی با اشاره به تجربیات کشور در بازسازی شهر زلزله‌زده بم، توضیح داد: ما در بازسازی این شهر تجربیاتی داشتیم و برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفت، ولی به تدریج این اهداف مخدوش شد؛ به گونه‌ای که امروز نمی‌توانیم ادعا کنیم این شهر صددرصد بر اساس اصول مهندسی زلزله بازسازی و مقاوم‌سازی شده است.

ناطق الهی با تاکید بر اینکه می‌طلبد برنامه‌های دقیق‌تری برای مقاوم‌سازی تدوین شود، اظهار کرد: در مورد شهر بم روش‌های خاصی برای بازسازی، ارائه و تیم‌های ناظر تشکیل شد و کار مقاوم‌سازی در بم تا حدودی اجرایی شد؛ ولی اینکه بتوانیم بگوییم شهر بم یک شهر بازسازی شده مقاوم در برابر زلزله است، من به راحتی نمی‌توانم بگویم.

وی با انتقاد از طولانی‌شدن بازسازی شهر بم، خاطرنشان کرد: هنوز این شهر به شرایط عادی خودش بازنگشته است و ما ضعف‌های اساسی در این زمینه داریم که باید به آن رسیدگی شود.

مهمترین فاکتورهای مقاوم‌سازی

بنیانگذار مدیریت بحران در کشور با اشاره به فاکتورهای مقاوم‌سازی در کشور، توضیح داد: ایجاد پیلوت در ساختمان‌ها ایراد است، ولی شهرداری‌ها به صاحبان ملک اجازه ساخت آن را می‌دهد. این یک فاجعه است.

وی عدم چسبیده شدن ساختمان‌ها را از دیگر فاکتورهای مقاوم‌سازی در برابر زلزله دانست و افزود: در کشور همه ساختمان‌ها به یکدیگر چسبیده هستند و این درحالی است که در زمان وقوع زلزله ساختمان‌ها بر اساس وزنی که دارند، دچار نوسان می‌شوند؛ از این رو هر ساختمانی با سازه کناری خود با نوسان خاصی به یکدیگر برخورد می‌کند و باعث تخریب می‌شود.

ناطق‌الهی با بیان اینکه اکثر طبقات پایین ساختمان‌ها طبقات نرمی هستند، اظهار کرد: معمولا طبقات اول بلندتر هستند و این امر منجر به نرم شدن طبقات اول می‌شود و این امر منجر به تخریب این سازه‌ها در برابر زلزله خواهد شد.

وی با انتقاد از نحوه نماسازی برای سازه‌ها گفت: در حال حاضر اکثر سازه‌ها دارای نماهای سنگی که با ملات‌های بی‌جان به دیوار متصل شده و در زمان زلزله فرو می‌ریزد و یا شیشه هستند که در زمان زلزله خُرد می‌شوند و به زمین می‌ریزند و همانند گیوتین عمل می‌کنند، همچنین این موضوع در مورد تابلوهای بزرگ تبلیغاتی که با دو پیچ به نما متصل شده‌اند نیز صادق است. این اقدامات موجب شده که آسیب‌پذیری شهر در برابر زلزله افزایش یابد.

ناطق‌الهی با بیان اینکه علائم آسیب‌پذیری شهرها و ساختمان‌ها شناسایی شده است، یادآور شد: در نقشه‌ها این فاکتورها در نظر گرفته می‌شود، ولی در زمان اجرا به دست فراموشی سپرده می‌شود، چون نظارت خوبی بر عملکردها نیست.