حرکت زاگرس به سمت زلزله‌های بزرگ

به گزارش واحد خبری سیده آمل ، شامگاه روز یکشنبه زلزله‌ای با بزرگای ۷.۲ ریشتر در سرپل ذهاب استان کرمانشاه رخ داد که در این رخداد لرزه‌ای ۳ استان متأثر شدند. این در حالی است که به گفته دکتر مقیمی رییس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران این امر به دلیل فشار ۳ صفحه به فلات ایران موجب شده تا ایران تبدیل به کشوری لرزه خیر شود به گونه‌ای که هیچ نقطه از ایران مصون از زلزله نیست.

وی خسارات جانی وارد شده به منطقه سرپل ذهاب را ناشی از سوء مدیریت در مقاوم سازی سازه‌ها دانست و به بازماندگان و قربانیان این زلزله تسلیت گفت و ابراز امیدواری کرد که با تغییر نگرش‌ها در زمینه استفاده از زمین به روزتر شود و ایران تبدیل به کشوری شود که دیگر دغدغه زلزله را نداشته باشد؛‌ چراکه ایران می‌تواند به جای اینکه از بروز زلزله نگرانی داشته باشد احساس شادی کند مشروط بر اینکه متناسب با رفتار زلزله بتوان مقاوم سازه‌ها افزایش یابد.

فلات ایران ببری خفته بر روی گسل‌های متعدد

دکتر ابراهیم مقیمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به جزئیات زلزله شب گذشته منطقه سرپل ذهاب با تاکید بر اینکه ساختار زمین در این منطقه از یکسری میکرو گسل‌ها درهم ریخته تشکیل شده است، افزود: از این رو در این منطقه گسل‌های سیستماتیک از حوزه بالادست کردستان و یا زاگرس مرتفع عبور می‌کند ولی در پیرامون این سیستم گسلی و گسل ممتد یکسری گروه‌های گسلی وجود دارد که این گروه‌های گسلی برخی اوقات سازمان یافته هستند مانند زاگرس جنوب غربی (خوزستان و دزفول) و یا زاگرس جنوبی (شیراز) که تقریبا سازمان یافته و از یک روند طولی و عرضی مشخصی پیروی می‌کنند.

وی ادامه داد: ولی در منطقه‌ای که شب گذشته زلزله رخ داده گروه‌های گسلی با جهت‌های مختلف تشکیل شده است درگیر با گسل‌های سیستماتیک هستند ولی از آنجایی که گسل‌های کوچک و خرد هستند مشخص نمی‌کند که حرکت کدام گسل موجب رخداد زلزله شده است مگر آنکه مطالعات ژئوفیزیکی دقیقی از منطقه انجام شود.

مقیمی با بیان اینکه با توجه به گذشت زمان از رخداد زلزله اصلی منطقه سرپل ذهاب به راحتی نمی‌توان اعلام کرد که کدام گسل فعال شده و موجب لرزش شده است، دامه داد: در آینده قادر به شناسایی گسل مسبب این زلزله هستیم؛‌چراکه گروه‌های گسلی در منطقه وجود دارد و باید انتظار داشت که گسل‌های مختلف سبب این زلزله شده‌اند.

رییس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه در زاگرس زلزله‌هایی با بزرگای ۷.۲ و یا ۷.۳ کمتر مشاهده می‌شود، اظهار کرد: بیشتر زلزله‌ها در حوزه زاگرس و به ویژه در شمال غرب زاگرس در فرکانس‌های میان ۴ تا ۶ است و ظهور این زلزله با این بزرگا نشان دهنده اتفاقاتی است که در آینده احتمال رخ دادن آن می‌رود.

وی ثبت زلزله‌هایی با بزرگای بیشتر در استان آذربایجان غربی و رخداد زلزله‌های بزرگتر و بیشتر در شمال شرق زاگرس مانند زنجان را از جمله اتفاقاتی دانست که در آینده احتمال رخ دادن آن می‌رود و یاداور شد: علاوه بر آن در زاگرس رفتار کوچک مقیاس خود را به صورت بزرگ مقیاس و تدریجی نشان می‌دهد و ما به عنوان مراکز آکادمیکی باید بررسی کنیم که آیا تغییر رفتاری در شدت زلزله‌ها بر روی گسل‌های خاص در منطقه زاگرس در حال رخ داده هست یا خیر.

مقیمی با بیان اینکه به نظر می‌رسد تغییر رفتاری در حوزه زاگرس در حال شکل گیری است، ادامه داد: گسل‌هایی با رفتار کم مقیاس و کم شدت مانند ۲ تا ۴ ریشتر به تدریج خود را در بزرگ مقیاس هم نشان می‌دهد که هشداری برای ما است که در زاگرس به ویژه در بخش شمال غرب یکسری تمهیدات دقیق‌تر در زمینه‌های ساخت و ساز و هم استفاده از زمین داشته باشیم.

دلایل تغییر رفتار زاگرس شمال

عضو انجمن مخاطره شناسی ایران در پاسخ به این سئوال که دلایل تغییر رفتار شمال زاگرس ناشی فشارهای پوسته زمین است یا خیر توضیح داد: انرژی‌های متراکم موجود در پوسته زمین، نیاز به مسیر خروجی دارند و پتانسیل لرزه‌ای زاگرس کم نیست و این مسیر می‌تواند از طریق حرکت رانشی پوسته ایجاد شود.

وی با بیان اینکه این امر موجب شده که رفتارهای زمین در زاگرس شمال به سمت بزرگ مقیاس حرکت کند، افزود: منشأ این رفتار می‌تواند ناشی از فشار صفحه عربی به زیر صفحه زاگرس باشد.

مقیمی اضافه کرد: اینکه شدت زمینلرزه شب گذشته تا تهران به ویژه شمال شرق تهران نیز احساس شده است هشدار جدی‌تری برای تهران می‌تواند باشد و به نظر من به جای اینکه رفتار این زلزله در سرپل ذهاب جستجو کنیم که چه تغییراتی را ایجاد کرده است، باید به دنبال پیامدهای بزرگ شدن لرزه‌های زاگرس در تهران که در شرق زاگرس واقع شده، باشیم.

وی دلیل تغییر رفتار در بزرگای زلزله‌های زاگرس از کوچک مقیاس به سمت بزرگ مقیاس را نه ناشی از سیستم گسل بزرگ بلکه متأثر از گروه‌های گسلی که در شمال غرب زاگرس متراکم هستند، دانست و ادامه داد: این گروه‌های گسلی جهات یکسانی ندارد به گونه‌ای که در سرپل ذهاب، سلیمانیه عراق، ملخ خور، حلبچه، مریوان، جوانرود و پاوه میکرو گسل‌های فراوانی وجود دارد و از این جهت که میکروگسل‌ها در این منطقه فعال شده و با زلزله‌هایی با بزرگای زیاد همراه است باید رفتار زاگرس از کوچک مقیاس به بزرگ مقیاس مورد رصد و ارزیابی قرار گیرد.

کشورهایی که متأثر از تغییر رفتار زاگرس می‌شوند

مقیمی با تاکید بر اینکه حد و مرزهای کشوری منطبق بر حد و مرزهای پوسته‌ای زمین نیست، گفت: از این رو به غیر از ایران کشورهای عراق، ترکیه، افغانستان، پاکستان، آذربایجان، قزاقستان، ازبکستان، گرجستان و ارمنستان تحت تاثیر تحت تاثیر تغییرات لرزه‌ای پهنه‌های لرزه‌ای فلات ایران قرار دارند و از سوی دیگر فلات ایران هرزمان که تحت تاثیر فشار روسیه قرار می‌گیرد، بیشتر زلزله‌ها در شمال ایران رخ می‌دهد.

به گفته وی زمانی که فلات ایران تحت تاثیر فشار صفحه‌ای هندوستان قرار گیرد زلزله‌ها در پاکستان، افعانستان و شرق ایران و زمانی که تحت تاثیر فشار صفحه عربستان قرار گیرد زلزله‌ها در زاگرس متمرکز خواهند شد.

رییس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران با بیان اینکه ایران مرکزی تحت تاثیر همه پهنه‌ها قرار دارد، افزود: از این رو باید گفته شود که موضوع زلزله در ایران، “ذات” زمین و فلات ایران است و هیچ زمانی در هیچ شرایطی نباید غافل از زلزله‌ باشیم.

وی در عین حال موضوع مطرح در زلزله را خروج انرژی‌های متراکم در زمین دانست و گفت: این انرژی‌ها در فضاهای باز گسل‌ها و صفحه‌ها و لایه‌ها و سنگ‌ها خود را نشان می‌دهد از این رو ما از جهت فشار این ۳ صفحه به نحوی که این صفحه‌ها با یکدیگر درگیر شوند مشکلی نداریم و یا شدت زلزله‌ها به گونه‌ای شود که ایران غیر قابل سکونت شوند نداریم ولی همین شرایط کم هم برای ما خسارت بار است.

مقیمی اضافه کرد: زمانی که رفتار زلزله‌ها به دقت شناسایی می‌شود باید رفتار انسان‌ها را منطبق بر آن سازگار شود به این معنی که اگر گفته می‌شود زلزله ذاتی است، باید گفته شود که مقاوم سازی ذاتی باشد و استاندارهای ساخت و ساز باید بالا باشد و این در حالی است که مقایسه زلزله اخیر کرمانشاه با زلزله بم یک وجه تشابه دارد و آن این است که کلیه ساخت و سازهای سست و بی اساس سبب قتل، کشتار و قربانی انسان‌ها شده است.

وی با تاکید بر اینکه همین اتفاق در بم رخ داده است، افزود: علت ۳۵ هزار کشته زلزله بم در سال ۱۳۸۲ سست بودن بار خشتی ساختمان‌ها و مصالح و زمان رخداد زلزله بوده است ولی در زلزله کرمانشاه زمانی بوده که مردم بیدار بودند و مردم موفق شدند از ساختمان‌ها خارج شوند.

این محقق مخاطره شناسی با اشاره به وضعیت تخریب ساختمان‌ها در کرمانشاه یادآور شد: بررسی وضعیت تخریب در این استان نشان می‌دهد تخریب ساختمان‌ها به دلیل عدم مقاومت و “سست سازی” و ساخت غیر استاندارد سازه‌ها بوده است.

این محقق دانشگاه تهران با اشاره به تخریب بیمارستان بر اثر زلزله، گفت: سازه بیمارستان جر نهادها و سازه‌های ماندگار در شرایط زلزله باشند و وقتی ساختمان تازه ساز بیمارستان در زلزله از بین می‌رود باید علت را در نوع ساخت و ساز جستجو کرد نه در زمین و این در حالی است که مقصر اصلی تخریب آن “زلزله” شناسایی می‌شود نه در رفتارهای خود ما.

توصیه‌هایی برای ایمن سازی سازه‌ها

عضو انجمن مخاطره شناسی ایران با ابراز تاسف از اینکه حاکمیت در حوزه ساخت و سازها ورود پیدا نکرده است، گفت: در تهران اگر زلزله‌ای رخ دهد بیشتر خسارات وارد شده بیشتر به دلیل سوء مدیریت و ساخت و سازهای غیر اصولی است. زمانی که متراکم سازی می‌شود و جمعیت زیادی را در یک محدوده‌ای جمع می‌کنیم و وقتی از زمین سوء استفاده می‌کنیم، زلزله موجب تخریب سازه‌ها خواهد شد.

مقیمی با تاکید بر اینکه توجه به زلزله علاوه بر منشأ علمی، دارای منشأ دینی نیز دارد، ادامه داد: امروزه مراکز آکادمی و علمی به این موضوع واقف هستند که ایران هیچ منطقه‌ای ایران نیست که از نظر زلزله مصون باشد و کشور پتانسیل لرزه زایی را دارد و باید رفتاری برای استفاده از زمین در پیش بگیریم که با این ساختار زمینی و با این بنیان‌های علمی و دینی منطبق باشد.

وی با ابراز تاسف از اینکه در حال حاضر این وضعیت در کشور حاکم نیست، گفت: زمانی که شهرداری متخصص شهری ندارد نباید به مسایل شهری وارد شود و زمانی شخصی تخصصی در زمینه ساخت و ساز ندارد نباید به این عرصه وارد شود و وقتی ورود پیدا کرد باید منتظر عواقب سوء رفتارها باشیم.

مقیمی با اشاره به برخی از رفتارهای سوء در حوزه شهری، افزود: این اقدامات ویران کننده است و نباید به پای زلزله نوشته شود بلکه زلزله از قبل وجود داشته است و ما آن را نادیده گرفته‌ایم از این رو کشور نیاز به تجدید نظر در زمینه استفاده از زمین دارد.

وی با تاکید بر اینکه زمانی که از آب مشکل داریم نباید از زمین و دریاچه هم مشکل داشته باشیم، خاطر نشان کرد: هیچ جای ایران از زلزله در امان نیست و این در حالی است که اکثر ساخت و سازها بر روی گسل‌ها است و در این زمینه نیاز است که نظام ساخت و ساز و استفاده از زمین متحول شود و استانداردهای آن از نو تعریف شود و به افراد فعال در این حوزه دیکته شود و بر آن نظارت شود.

رییس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه همه ساختمان‌های ساخته شده دارای پروانه و مهندس ناظر است، اظهار کرد: متاسفانه همه این ساختمان‌ها در برابر زلزله آسیب پذیر هستد.

به گفته وی، متناسب با مقاومتی که برای سازه‌ها در نظر گرفتیم، سازه در برابر زلزله واکنش نشان می‌دهد و مقاوم سازی،‌استاندارد سازی و اصولی سازی در نظام شهری فراموش شده است.

زلزله‌های زاگرس  

رییس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه در لایه‌ها و ساختار زمین در فلات ایران هیچ تغییر صورت نگرفته است ولی شدت زلزله‌ها در این منطقه افزایش یافته است، گفت: این امر به دلیل تغییر فشارها در زاگرس است از این رو باید در انتظار زلزله‌های بزرگی باشیم که کل ایران را بلرزاند و این پتانسیل در ایران وجود دارد.

وی با بیان اینکه زلزله روز یکشنبه تنها در ۳ استان احساس شد، ادامه داد: در حال حاضر زلزله‌های کوچک در مناطق با جمعیت کم رخ می‌دهد که جمعیت کمی را تحت تاثیر قرار داده است و باید به روزی بیاندیشیم که ۱۰ استان را به لرزه درآورده است و لازم است برای چنین مواقعی برنامه داشته باشیم.

مقیمی با تاکید بر اینکه پیشرفت در “ویرانه سازی” نیست، خاطر نشان کرد: مهم بودن زلزله‌ها به رفتار آنها بستگی دارد. برخی از زلزله‌ها قائم هستند، برخی از آنها جانبی، بعضی از آنها طولی و برخی دیگر از زلزله‌ها ترکیبی است از این رو است که گفته می‌شود بزرگای زلزله با تخریب همراه نیست و بستگی به رفتار گسل دارد به گونه‌ای که زلزله ۴ ریشتری رفتار ترکیبی دارد و ممکن است خسارت یک زلزله ۷ ریشتری را در پی داشته باشد و عکس آن هم صادق است. زلزله گلشهر گلپایگان با بزرگای ۵ ریشتر و زلزله ۷ ریشتری فراهان خسارتی نداشتند.

مقایسه زلزله بم و سرپل ذهاب

وی عمق زلزله را یکی از تفاوت‌های زلزله بم و سرپل ذهاب دانست با تاکید بر اینکه عمق زلزله بم کم بوده است، گفت: سازه‌های ساخته شده بر روی زمین از دیگر تفاوت‌های این دو زلزله است به گونه‌ای که در زاگرس سازه‌ها بیشتر بر سنگ‌های رسوبی و دگرگونی است در حالی که در بم سازه‌ها بیشتر بر روی سازه‌های آبرفتی احداث شده است.

مقیمی زمان رخداد زلزله‌ را از دیگر تفاوت‌های این دو زلزله عنوان کرد و ادامه داد: تمرکز جمعیت در بم و تمرکز زلزله در نقطه کانونی بم از دیگر تفاوت‌های این دو زلزله است که منجر به کشته شدن تعداد زیادی از هموطنان شد. این در حالیست که در هر دو زلزله حرکت زمین ترکیبی بوده است.