جنگلهای هیرکانی در یک قدمی یونسکو

جنگل‌های هیرکانی و خزر از نادرترین گونه‌های جنگلی جهان قرار است به‌زودی در یونسکو ثبت جهانی شود و با ثبت آن، دنیا از خدمات اکوسیستمی ارزشمند آن برخوردار شود.

به گزارش واحد خبری سیده آمل ۱۲نقطه از جنگل های خزری با ۱۵۰ هزار هکتار مساحت که ازنظر حیات‌وحش، حفاظت و پوشش گیاهی و تنوع زیستی و ارتفاع مناسبی دارد برای ثبت جهانی انتخاب شد و این نقاط شامل پارک ملی گلستان، جنگل ابر افراتخته، جهان‌نما، بولای دودانگه و چهاردانگه، جنگل الیمستان هراز در آمل، جنگل واز که دارای سرخدار، حوزه کجور، چهارباغ چالوس، جنگل خشک داران، گچ رودخان، سیاه رودبار گیلان و منطقه حفاظت‌شده لیسار است.

درحالی‌که جنگل‌های هیرکانی در آستانه ثبت جهانی است که در هیچ جای جهان، چنین جنگل‌های پهن‌برگ خزان کننده وجود ندارد و ضرورت صیانت ازاین‌گونه ارزشمند امری الزامی است. جنگل هیرکانی با نوار ۸۵۰ کیلومتر طول مربوط به دوره تریاس که مربوط به ۲۵ میلیارد سال گذشته است و حدود ۶ هزار متر از دامنه شمالی البرز اختلاف ارتفاع دارد که سه هزار متر آن پوشیده از جنگل که ازنظر زمین‌شناسی بی‌نظیر است و همچنین در جنگل خزری ۱۰ نقطه داغ حضور پرندگان نادر و نیز تالاب‌های گوناگونی وجود دارد.

پرفسور هانس دیتر کناپ نماینده سازمان یونسکو و بنیاد سوکهو از کشور آلمان بابیان اینکه تاکنون در جای دیگر دنیا چنین جنگل‌های پهن‌برگ خزان کننده را ندیده‌ام از وضعیت تخریب، قطع درختان و چرای بیش‌ازحد دام در جنگل‌های شمال اظهار تأسف کرد.

وی به خبرنگار مهر می‌گوید: برای حفظ این جنگل‌ها تصمیم گرفته شد، ارتباط نزدیک خود را با سازمان فدرال آلمان و سازمان منابع طبیعی ایران برقرار کنیم و برای استمرار آن در سال ۲۰۰۱ کنفرانسی مشترک در شهر چالوس برگزار شد و در همان سال طرحی برای حفاظت از تنوع زیستی و ذخایر زیستی و مدیریت یکپارچه جنگل‌های خزری را آغاز کردیم و خروجی برگزاری همایش در چالوس آن شد که جنگل‌های هیرکانی به‌عنوان منبع طبیعی به جهان معرفی شود و تصمیم بر آن شد تا قسمت‌های بکر و دست‌نخورده جنگل خزری را برای ثبت در میراث جهانی یونسکو ثبت کنیم.

نماینده سازمان یونسکو و بنیاد سوکهو از کشور آلمان، یادآور شد: در طی یک سال گذشته با بنیاد سوکو که بودجه‌ای را از کشور محیط‌زیست فدرال آلمان برای ثبت جنگل‌های خزری در میراث بشری یونسکو دریافت کردیم و ۶ کنفرانس در ایران و آلمان برگزار شد و کمیته راهبری درست شد که به ثبت جنگل‌های خزری در میراث جهانی یونسکو کمک می‌کند و در حال حاضر به ثبت جهانی جنگل‌های خزری بسیار نزدیک هستیم.

وی گفت: طی این مطالعه باید ارزش‌های جهانی جنگل‌های هیرکانی را پررنگ و اثبات کنیم که این جنگل در برابر سایر جنگل‌های دنیا برتر است ازاینرو تمامی جنگل‌های دنیا را بررسی کردیم تا برتری جنگل خزری را به اثبات برسانیم تا این فرآیند ثبت انجام شوداما جنگل‌های پهن‌برگ خزان کننده باستانی که برای منطقه معتدله وجود دارد در تمامی نقاط دنیا از بین رفت و فقط در شمال ایران باقیمانده است.

وی گفت: اروپایی‌ها شاید ایران را بیابان تصور کنند و از اینکه ایران توانسته با توجه به بیابانی بودنش جنگل‌های باستانی‌اش را حفظ کند بسیار شگفت‌زده هستند.

جنگل خزری گنج بی‌بدیل است و با ثبت ۱۵۰ هزار هکتار در ۱۲ لکه‌ انتخاب‌شده در شمال جنگل‌های ایران بتواناین اکوسیستم‌ها را حفظ کرد و دنیا از خدمات اکوسیستمی ارزشمند آن برخوردار شود. به اعتقاد صاحب‌نظران، برای حفظ این گنجینه ارزشمند به کمک سازمان‌های مردم‌نهاد نیاز است که آنان برای حفاظت از جنگل‌های هیرکانی باید تلاش کنند.

محسن حسینی استاد دانشگاه تربیت مدرس و سرپرست پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، درباره گزارش روند ثبت جنگل‌های هیرکانی بابیان اینکه در سال ۱۹۷۲ یونسکو معاهده‌ای را تصویب کرد که برخی از آثار تاریخی و فرهنگی را بدون توجه به نژاد و دین و ملیت خاص برای تمامی جهانیان حفظ می‌کند، اظهار کرد: ایران فارغ از دین و مذهب برای جهانیان مهم است و این منابع طبیعی را می‌توان در یونسکو ثبت کرد تا به‌عنوان میراث بشری به جهانیان معرفی شود که در این حالت این میراث متعلق به‌کل دنیا است و همگان باید از آن حفاظت کنند.

سرپرست پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، گفت: هر اثری برای ثبت جهانی‌شدن باید زیبایی طبیعی منحصربه‌فرد داشته باشد، نمونه‌ای برجسته از تاریخ کره زمین باشد، مراحل تحول زمین‌شناسی را داشته باشد و فرایندی اکولوژیک که زیستگاه آن دارای گونه‌های نادری است که ضرورت آن اهمیت داشته باشد.

این مسئول یادآور شد: ازآنجایی‌که ایران در نقاط مختلف بارندگی و دمایش متفاوت است بنابراین از این نظر بسیار کشوری بی‌نظیر است و زمین‌شناسی متفاوت آن موجب ایجاد نژاد و پوشش گیاهی مختلف شده که تمامی آن‌ها ارزش ثبت دارد.

وی تصریح کرد: در فهرست موقت ثبت جهانی در حال حاضر دماوند و سبلان که مرتفع‌ترین دریاچه دنیا است و پارک ملی توران که تنها یوزپلنگ و گورخر آسیایی دنیا در آنجا مانده و غار علی‌صدر نیز هم در این فهرست قرار دارد و ارسباران ثبت یونسکو است و سیاه خروس هم در جنگل هیرکانی زندگی می‌کند.

حسینی بابیان اینکه جنگل هیرکانی نوار باریکی است که تمرکز آن در خزر بوده و درختان دیر زیست حدود سه‌هزارساله با منبع غنی ژن‌های سه هزار سال گذشته را دارد، عنوان کرد: از سال ۲۰۰۸ به دنبال ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی در یونسکو هستیم که در این زمینه نشست‌ها و کلاس‌های مختلفی برای جوامع محلی برگزار شد و نیز همایش‌های مختلف انجام گرفت.

سرپرست پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، گفت: برای ثبت جنگل هیرکانی ۱۲سایت معرفی شد و ازآنجایی‌که کل سطح حدود یک‌میلیون هکتار جنگل هیرکانی را نمی‌توان ثبت جهانی انتخاب شد اما به ادعای سازمان جنگل‌ها یک و ۹ دهم میلیون هکتار و به بیان موسسه تحقیقات یک و ۶۵ صدم میلیون مترمکعب را می‌توان ثبت کرد زیرا پدیده‌های مخرب زیاد است و جاده و ویلا سازی مانع از ثبت جهانی می‌شود.

این مسئول، افزود: ۱۲ نقطه که در کل با ۱۵۰ هزار هکتار مساحت که ازنظر حیات‌وحش، حفاظت و پوشش گیاهی و تنوع زیستی و ارتفاع مناسبی داشت انتخاب شد که این نقاط شامل پارک ملی گلستان، جنگل ابر افراتخته، جهان‌نما، بولای دودانگه و چهاردانگه، جنگل الیمستان هراز در آمل، جنگل واز که دارای سرخدار، حوزه کجور، چهارباغ چالوس، جنگل خشک داران، گچ رودخان، سیاه رودبار گیلان و منطقه حفاظت‌شده لیسار است.

وی تصریح کرد: منطقه‌ای که ثبت جهانی می‌شود وظیفه تمامی جهانیان است که آن را حفاظت کنند که این مربوط به کروتوکل ۱۹۷۲ که به ارزش ویژه جهانی اشاره می‌کند که حفظ آن وظیفه جهانیان است.

حسینی با اشاره به اینکه با ثبت جهانی جنگل هیرکانی می‌توان اکوتوریسم را رونق بخشید، گفت: در ایران می‌توان بالقوه ۲۰۰میلیارد دلار از طریق اکوتوریسم درآمد کسب کرد که اصلاً نیاز به فروش نفت نیست و نگرانی برای اشتغال وجود ندارد.

وی تصریح کرد: هنگامی‌که آثار در ثبت جهانی میراث یونسکو قرار می‌گیرد همگان آن را می‌شناسند و برای نسل آینده خواهد ماند و مزایای دیگر آن اینکه فرسایش خاک کم می‌شود و سیل کاهش می‌یابد و توریسم وارد می‌شود و ارتباطات بین‌المللی افزایش می‌یابد.

داریوش عبادی دبیر تشکل‌های مردم‌نهاد در عرصه منابع طبیعی، درزمینهٔ نحوه مبارزه با انقراض گونه‌های جنگلی، گفت: رفتارمان با جنگل به‌گونه‌ای بود که در حال از دست دادن سرخدار و شمشاد هستیم و در آینده نیز موجب انقراض انسان می‌شود.

عبادی افزود: ارزش‌گذاری قانونی و اکولوژیک جنگل انجام نشد و به جنگل تنها به بخش بهره‌برداری آن توجه می‌شود و رویکردی دیده نشد و امروز خدمات جنگل در دنیا خدمات اکولوژیک آن درزمینهٔ تولید آب‌وخاک و بسیاری از جاذبه‌های دیگر ارزشیابی می‌شود، جنگل در عرصه ملی و بین‌المللی حائز اهمیت است و که درزمینهٔ ملی باید قوانین و مدیریت حاکم بر جنگل باید تغییر کند و قدم‌هایی نیز گرفته‌شده و امیدواریم رونمایی روشنی داشته باشم.

وی تصریح کرد: در ارزش‌گذاری بین‌المللی جنگل هیرکانی به دلیل تنوع زیستی و هویت جغرافیایی و قدمت و دیرینگی جنگل‌های هیرکانی و نیز جنگل هیرکانی با تولید آب ازآنجایی‌که در منطقه خشک و نیمه‌خشک هستیم بنابراین از مسئولان بین‌المللی و سازمان یونسکو این انتظار راداریم که این جنگل را در غالب ثبت جهانی میراث بشر قرار دهند و قطعاً این اقدام انجام می‌شود که از پشتوانه بین‌المللی برای حفظ جنگل‌های هیرکانی برخوردار شویم.

دبیر تشکل‌های مردم‌نهاد در عرصه منابع طبیعی مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی را در چند دهه گذشته با فراز و نشیب‌هایی مواجه دانست و از دو منظر آن را بررسی کرد: از منظر نخست به لحاظ اعتبارات است که سازمان جنگل‌ها متولی ۸۵ درصد از عرصه‌های کشور ازجمله جنگل هیرکانی به‌عنوان سازمانی که از کمترین اعتبارات دولتی برخوردار است درحالی‌که این اعتبارات می‌توانست در حفاظت و بهره‌برداری اصولی و توسعه جنگل مؤثر باشد که این‌چنین نشد و طرح صیانت از جنگل به لحاظ اعتبارات اصلاً اجرا نشد ویا در برداشت قدم‌های نخست اجرا نشد.

عبادی گفت: مهم‌ترین مشکلی که سازمان جنگل‌ها در حال حاضر با آن مواجه است بحث ساختاری و سازمانی است که سازمان جنگل‌ها به‌عنوان سیزدهمین معاونت در جهاد کشاورزی است که با یک وزارتخانه‌ای که نوع فعالیتش در تعارض با منابع طبیعی است و هیچ همسویی وجود ندارد.

وی افزود: درحالی‌که در طی یک الی دو سال اخیر وزارت جهاد کشاورزی اقدام به تصویب قانون حفاظت از باغات کشاورزی کرده است و اصلاح قانون معادن و همچنین در سازمان جنگل‌ها دو دبیرخانه در جهاد کشاورزی که این دو مورد قداست سازمان را در چند نقطه کوچک می‌کند.

مسئول انجمن سمن‌های محیط‌زیست استان مازندران بابیان اینکه سازمان جنگل‌ها در سیاست‌گذاری‌های آن دچار نوساناتی بود که دچار آسیب جدی بود، تصریح کرد: در مدیریت جنگل‌های هیرکانی ضعف اصلی‌مان عدم مدیریت یکپارچه و جامع بود و ازآنجایی‌که در سازمان جنگل‌ها به‌عنوان مدیریت طرح و برنامه‌های آن به یک سمت می‌رفت و بقیه دستگاه‌هایی همچون راه و ترابری و جهاد کشاورزی و تمامی دستگاه‌های مرتبط در روستاها اقدامات خدماتی خود را انجام دهند و این عدم یکپارچگی موجب کاهش ۵۰ درصدی در جنگل‌های مواجه باشیم.

وی عنوان کرد: میزان مشارکت برای اجرای برنامه‌های منابع طبیعی بسیار پایین بوده و در سال‌های اخیر اقداماتی برای جلب و توانمندسازی جوامع محلی در سازمان جنگل‌ها در حال رخ دادن است اما هنوز مشارکت عمومی و دستگاه‌های عمومی تأییدشده نیست و قوانینی تعریف نشد و امیدواریم تمامی ظرفیت‌ها در کنار هم قرار گیرند و منابع طبیعی را به توسعه‌ای پایدار برسانند.

هادی کیا دلیری استاد دانشگاه منابع طبیعی نوشهر و رئیس انجمن جنگلبانی ایران نیز بابیان اینکه سرزمین مجموعه‌ای از قصه‌ها، فرهنگ‌ها و بیماری‌ها است که در حال از دست دادن آن هستیم و در آینده حسرت زیادی خواهیم دید، گفت: هر جامعه‌ای که به محیط‌زیست خود احترام بگذارد آن جامعه ازنظر فرهنگی رشد بیشتری دارد بنابراین کشورهای پیشرفته محیط‌زیست زیباتری دارند و به حیوانات خود احترام می‌گذارند.

کیا دلیری افزود: دو میلیون از جنگل‌های زاگرس در طی چهار سال خشک شد و خشک شدن ۴۰ میلیون درخت نیز هشداردهنده است و رفتارمان در کشور منفعت‌طلبی و خودمحوری است و با توجه به اساتید مختلف در جنگل مشکلاتمان درزمینهٔ فنی نیست.

وی یادآور شد: درزمینهٔ موضوع تنفس جنگل با توجه به تصویب قوانین اما در این راستا چالش‌های زیادی داشتیم و ازآنجایی‌که جنگل‌های هیرکانی یک درصد خاک این مملکت است و در حال حاضر مساحت آن به یک‌میلیون ۶۵۰ هزار هکتار رسید اما با این سطح اندک به‌عنوان میراث طبیعی و باستانی جهان مطرح است و تنوع طبیعی بالایی دارد و ازآنجایی‌که ۹۳ درصد خاک ایران خشک و نیمه‌خشک است و روی کمربند زلزله قرار دارد بنابراین باید برای حفاظت از آن تلاش کنیم.

کیا دلیری خاطرنشان کرد: درگذشته جوامع محلی از جنگل به شکل سنتی استفاده می‌کردند و نمودی در تخریب دیده نمی‌شد اما در سال ۱۳۳۸ که سازمان جنگل‌ها تأسیس و سال ۱۳۴۱ که قانون ملی شدن جنگل‌ها تصویب شد، مدیریت علمی جنگل‌های شمال دچار مشکلات و چالش‌های جدید شد و این دلایل زیادی داشت و وقتی قانون ملی شدن جنگل‌ها تصویب شد هم‌زمان با آن مؤسسات تحقیقاتی و آموزشی شکل گرفت و در این حالت هر فردی می‌توانست با طرح و برنامه وارد جنگل شود و این نامش به نام طرح جنگلداری مطرح شد اما با شروع طرح جنگلداری نگاهمان درون بخشی و تمامی این طرح‌ها بر اساس بهره‌برداری از چوب بود.

وی تصریح کرد: سرمایه ملی یک مملکت مربوط به منابع طبیعی و خدمات این اکوسیستم‌ها است و نباید برای بهره‌برداری از درخت آن را از ریشه قطع کرد اما کشورهای جهان سوم از اصل منابع استفاده می‌کنند و مواد اولیه را از بین می‌برند به‌طور مثال زباله‌هایی که در جنگل ریخته می‌شود را کسی به دنبال بازیافت آن نیست.

رئیس انجمن جنگلبانی ایران، افزود: فهمان درزمینهٔ توسعه درست نیست و واژه توسعه پایدار در این مملکت دروغ است چون توسعه یک وجهی نیست و در زمان تعریف می‌شود. چرا در طی ۵۰ سال وقتی محصول کارخانه صنایع چوب و کاغذ قطع شد آن‌ها ورشکست شدند؟ چرا جنگل نشینان فقیر هستند و اگر یک‌شب کار نکنند از گرسنگی تلف می‌شوند؟

جنگل‌های ایران از سال ۱۳۳۴ تاکنون سالانه در شمال کشور با حدود سه هزار هکتار کاهش جنگل مواجه بودیم که در حال حاضر به یک‌میلیون و ۶۵۰ هکتار رسید که این موارد را می‌توان به شکل بصری با ویلا سازی‌ها نیز مشاهده کرد.

۴۲ درصد جنگل‌های شمال کشور رو به قهقرا است و از سال ۱۳۷۵ تاکنون حدود ۳۰۰ الی ۳۵۰ هکتار تولید آفات و بیماری داشتیم به‌طور مثال گونه شمشاد که گونه بومی ایران بوده و به نام بوکسوس هیرکانا معرف است در حال حاضر داروی ایدز و ضد سرطان را از آن می‌گیرند و ۴۰ میلیون پایه آن ازمیان‌رفته بدون آنکه مسئولان سخنی بگویند و وزرا پاسخی دهند.