به گزارش سیده آمل ؛ این هفته از جاذبه های شهرستان آمل به بقعه ناصرالحق سر می زنیم .

بارگاه ناصرالحق، ابومحمد حسن اطروش مشهور به ناصر کبیر از شعرا ؛علما؛ متکلمین و حکمای توانمند در قرن سوم ه. ق در ناحیه آمل محله قدیمی به نام چاکسر جنب اداره فرهنگ ارشاد جدید از بقای بسیار قدیمی این شهر می باشد .

شیخ طوسی او را در شمار اصحاب امام هادی آورده‌است که  حاکم طبرستان بود و از این رو بر اثر اصابت شمشیری توسط رافع بن هرثمه در نبردگاه، کر شده بود به اطروش خوانده می‌شد – کر، عاصم –.

وی همچنین جد مادری  سید رضی و شریف مرتضی است و مادرش ام ولد و مملوکه خراسانیه بود. از وی به عنوان نخستین مروج اسلام در سرزمین‌های شمالی و ایران نام برده می‌شود. ناصر کبیر بر امرای سامانی طبرستان خروج کرد و پس از پیروزی بر آنان پایگاه علویان  را رونق بخشید. وی تا هنگام مرگ بر گیلان، طبرستان و قسمتی از گرگان حکومت داشت. ناصر کبیر در علوم تفسیر، فقه کلام و حدیث از سرآمدان روزگار خود محسوب می‌شد و مشهورترین اثری که به وی نسبت می‌دهند تفسیر کبیر نام دارد. پیش از وی «حسن بن زید بن محمد بن اسماعیل بن حسن بن زید بن امام حسن مجتبی (ع)»، معروف به «داعی کبیر» و مؤسس سلسله علویان در طبرستان از سال ۲۵۰ تا ۲۷۰ قمری و «سیدابوالحسن احمد بن محمد» از سال ۲۷۰ تا ۲۷۱ و «سیدمحمد بن زید» برادر حسن بن زید، معروف به «داعی الی‌الحق» از ۲۷۱ تا ۲۸۷ قمری بر منطقه طبرستان شامل مازندران، گرگان، سلسله جبال البرز و بخش‌هایی از استان سمنان و استان تهران فعلی، زمامداری و نخستین حکومت شیعی، به مذهب  زیدی را در ایران پایه‌گذاری کردند.

این سید حسینی در ۳۰۱ هجری حکومت علوی را بار دیگر در طبرستان احیا کرد. او که اصالتاً اهل مدینه بود، در دوره سلطه حسن بن زید به تبرستان آمده و در نبردی که محمد بن زید کشته شده بود شرکت داشت. او ابتدا به ری گریخت و از آنجا در پی دعوتی از شاه جستانی دیلمان، که به او قول حمایت برای فتح مجدد طبرستان را داده بود بدانجا رفت. پس از دو تلاش ناموفق برای طبرستان او موفق شد دیلمیان شمال کوه‌ها و گیلیان شرق سفیدرود را به اسلام بگرواند. از آنجا که نظریه حقوقی او از مال قاسم بن ابراهیم که اهالی زیدی رویان و شرق دیلمان آن را پذیرفته بودند در مواردی متفاوت بود گروندگان به او جامعه زیدی متفاوتی به نام  ناصریه را شکل دادند. او در ۳۰۱ شکست سختی را بر سپاه سامانی در رود بوررود در شرف چالوس تحمیل کرد و مالکیت طبرستان را در دست گرفت. حکومت او به دلیل عدالتش مورد تحسین شدید مورخ سنی،  طبری  قرار گرفت. زیدان بعدی همگی او را به دلیل دانش فراوان و مدیریت نمونه اش امام خود می‌شمارند. برخی از آثار پرشمار او در الهیات و حقوق موجود اند. مقبره او در آمل توسط زوار گیل شرقی زیارت می‌شد{۱} حرم او محلی برای زیارت ناصریه که پیوند محکمی با بازماندگانش داشت که همگی نام خانوادگی افتخاری ناصر داشتند تبدیل شد{۲} به گفتهٔ  طبری وابن اثیر او حاکمی عادل و نیک‌سیرت بود و مردم همانند او را در عدل و برپایی حق و حسن روش ندیدند.

وی سرانجام در آمل طبرستان درگذشت و مزارش در همان شهر زیارتگاه عموم است. تألیفات و آثار وی بیش از سیصد کتاب بوده‌است. از جملهٔ آثارش: «اصول الدین»؛ «الامالی»؛ «الامامه الصغیر»؛ «الامامه الکبیر»؛ «امهات الاولاد»؛ «البساط»، رد علم کلام؛ «تفسیرالاطروش»، در دو مجلد که در آن ۱۰۰۰ بیت از ۱۰۰۰ قصیده احتجاج کرده؛ «الفقه الناصریه» که شریف مرتضی علم‌الهدی آن را شرح و تصحیح کرد و «المسائل‌الناصریات» نامید{۳}

قیام ناصر اطروش در دیلمان

ابومحمد، حسن بن علی بن حسن بن علی بن عُمر بن علی ( امام سجاد ) بن حسین الشهید، ملقب به ناصر کبیر، ناصر اطروش، ناصر الحق، سیدنا، داعی الی الحق، از سلاله نبوی و علوی است. گویا وی در زمان داعی بزرگ به طبرستان آمده و به تعلیم و تعلّم مردم آن دیار که به تازگی مسلمان شده بودند، پرداخته‌است. بعد از کشته شدن محمدبن زید ، ناصر الحق به دعوت از مردم پرداخته و خلق بسیاری از اهالی گیلان و دیلمان با وی بیعت کردند. مرعشی در این زمینه می‌نویسد: «مردمانی که از طریق زرتشتی به یُمن انفاس متبرکه او به دین محمدی نقل کردند و مذهب او اختیار کردند و هزاربار هزار آدمی تقریباً بر او جمع شدند و در سنه سبع و ثمانین و مأتین (۲۷۸ هـ.) خروج کرد و با خلقی انبوه رو به  آمل نهاد. در جنگ با سامانیان سید منهزم گشت و دیالم بسیار کشته شدند… سیّد دیگرباره (در سال ۲۹۰ هـ) روی به طبرستان نهاد… چهل شبانه روز حرب و ضرب بود، عاقبت سیّد مُظفّر گشته. سید بعد از چند ماه که در طبرستان بود، به علت شکست مجدد از سامانیان باز به گیلان رفت. سید ناصر مدت چهارده سال به  اجتهاد و علم مشغول بود… تا وقتی که اهالی گیلان و دیلمان سیّد را به استخلاص طبرستان رغبت نمودند. سیّد متوجه طبرستان شد… و [در سال ۳۰۱ هـ. به آمل شد و به سرای  حسن بن زید ( داعی کبیر ) نزول فرمود و با خلق طریقه انصاف و عدل پیش گرفت و گناه‌ها عفو فرمود… سید احکام پادشاهی و امر و نهی مُلک را به سید حسن بن قاسم که ابن عم ( پسرعمو) بود، بازگذاشت و او را بر فرزندان صُلبی خود ترجیح داد… سیّد را پسری بود ابوالحسین احمد… و او امامی المذهب بود… حرص دنیا او را (حسن بن قاسم) از راه سلامت بگردانید… سید را گرفته و دست بسته به  قلعه لارجان  یا لاریجان فرستاد… و این چنین دستمزد ناصر اطروش را داد و معرفت را به کمال رسانید ^{۴} تعدادی از سپاهیان حسن بن قاسم که این واقعه را دیدند، به خانه ناصر اطروش ریخته و به غارت اموال پرداخته، اهل و عیال ناصر اطروش را با خود بُردند. برخی از سپاهیان به حسن بن قاسم اعتراض کرده و حسن بن قاسم که اوضاع را وخیم یافت، به مقابله با شورشیان پرداخت، ولی در این حین مجروح گشت و خانه نشین شد. در این هنگام لیلی بن نعمان، نماینده سید ناصر در ساری با عجله خود را به آمل رسانده و اوضاع را به دست گرفت و سید ناصر را آزاد کرد. سید مردانگی را به اتمام رسانده و حسن بن قاسم را بخشید و بعد از چندی دخترش را به عقد حسن بن قاسم درآورد و حکومت  گرگان را به وی سپرد. با شرایط پیش آمده ناصر کبیر سیاست را کنار گذاشته و به طاعت و تألیف مشغول گشت. مدرسه‌ای بنا نهاده و به تعلیم و تربیت شاگردان پرداخت. ناصرالحق با عمری تلاش در راه ترویج  تشیع در سال ۳۰۴ هجری درگذشت. آرامگاه وی از آن زمان تاکنون در آمل زیارتگاه عام و خاص است {۵}

مذهب و مسلک اطروش

درمسلک ناصرالحق (اطروش) – کر ، عاصم – اختلافات زیادی شده‌است، برخی او را از زیدیه دانسته‌اند. اکثر مورخین و مترجمین یمن و زیدیه و اشخاصی که در مسلک بازیدیه همراه هستند و همین‌طور اشخاصی که مصادر کتابشان از زیدیه‌است، عقیده دارند و تصریح کرده‌اند برآنکه ناصرکبیر زیدی بوده‌است واز او تعبیر به امام زیدیه می‌کنند و عده دیگری درمقابل آنها تصریح کرده‌اند که ناصرکبیر امامی اثنی عشری است.

میراث

او در پاسخ به تمایل هواداران زیدی اش در تبرستان سید حسنی حسن بن قاسم الداعی الی الحق را به عنوان جانشین اش گماشت و او را به پسرانش که مورد هواداری گیلیان و دیلمیان ناصری بودند ترجیح داد. از پسرانش ابوالقاسم حعفر بطور پیوسته با حسن داعی مخالفت ورزید گرچه دیگری ابوالحسین احمد در ابتدا با او همکاری کرد. در ۳۰۶ احمد به قوای حعفر در گیلان پیوست و این دو حسن را از تبرستان و گرگان اخراج کردند. پس از سه ماه او بار دیگر پادشاهی را باز فتح کرد و با احمد ساخت و او را به حکومت گرگان گماشت. در ۳۰۹ سردار گیل، لیلی بن نعمان  خراسان را از سامانیان فتح کرد ولی پس از اشغال مختصر دامغان و مرو شکست خورده کشته شد. ناصرالحق در ایجاد مدرسه بزرگ آمل همت کرد و در آنجا درس می‌گفت. حکومت علوی در مناطق کاملاً زیدی دیلمان و شرق گیلان پابرجا ماندو شهر هوسم که ناصر اطروش هنگام گرواندن گیلیان در آن فعال بود مرکزی برای تعلیم ناصریه و پایتخت یک خاندان محلی علوی شد که در ۳۲۰ توسط ابوالفضل جعفر بن محمد نوه برادر ناصر،  حسین اتاثر و از طریق مادر نوه خود ناصر، تأسیس شد. ناصرالحق مدرسه‌های زیادی در گیلان و طبرستان تأسیس نمود

در کلام‌ها

• ابن ندیم دربارهٔ تألیفاتش می‌نویسد: «… او دارای آثاری است؛ مثل کتاب الطهاره؛ کتاب الاذان و الاقامه… و بعد از شمردن پانزده کتاب از وی، می‌نویسد: این‌ها، کتاب‌هایی بود که ما دیدیم. برخی از زیدیه معتقدند که ناصر اطروش حدود یک صد کتاب دارد، ولی ما آنها را ندیده‌ایم. پس هر کس که کتاب ما را دیده و از کتب ناصر اطروش خبر دارد، به کتاب‌های ناصر اطروش در موضع کتاب ما بیفزاید… {۶}

• محمدبن جریر طبری می‌نویسد: «… مردم جهان کسی را همتای اُطْروش در دادگری و حُسنِ سیرت و برپاداشتن حق ندیده‌اند…».

• ابوالقاسم بستی می‌نویسد: «… تنها در یک روز بدست ناصرالحق کبیر ۴ هزار نفر به اسلام گرویدند.… {۷}

• کتاب سادات می‌نویسد: «… علی بن ابیطالب امام اول شیعیان هم در سخنان خود فرمود از طرف دیلم از کوه‌های دیلم جوانی زیبا صورت و خوش منظر می‌آید و آن بلاد را مسلمان و آباد می‌نماید…».

• محمدباقر خوانساری می‌نویسد: «… ناصرالحق دارای اوصفا حسنه و اخلاق حمیده بوده‌است…».

• ابن ابی الحدید گوید: «… که او صاحب سیف و قلم و از بزرگان فقهایامامیه و شیخ طالبین و عالم زاهد و ادیب شاعر ایشان بود. او اسلام را در میان ساکنان دریای خزر نشر داد و در حدود دویست‌هزار دیلمی و گیلک به‌دست وی ایمان آوردند، و او در شهرهای آنان مساجدی بنا کرد…».

فرزندان

ناصر دارای ۱۰ فرزند بود؛ ۵ پسر و ۵ دختر، که فرزندان و نوادگان آنان، همگی از فقیهان، محدثان و برجستگان بوده و در ایران و عراق و هند پراکنده هستند.

شاگردان

• قاضی ابو عبدالله ولیدی

• ده‌ها شاگرد دیگر در دیلمان و طبرستان

وفات

ناصر کبیر در اواخر عمر، از سیاست و جنگ و حکومت، کناره‌گیری کرد. او در سال ۳۰۱ق. آمل را تصرّف کرد و با اینکه فرزند ارشدش، ابوالحسین احمد بن اطروش از هر جهت لیاقت حکومت را داشت، بنا به عللی، زمام امور را به دست یکی از علویان به نام قاسم بن حسن داد که وی به او خیانت کرد. به دستور اطروش، قاسم را دستگیر و زندانی نمودند؛ امّا وی اظهار ندامت نمود و اطروش او را عفو و دختر خود را به عقد وی درآورد و زمام امور حکومت را در اواخر عمرش به او داد و خود به زهد و پارسایی، ارشاد خلق، تدریس و آبادانی شهرها گذراند. وی سرانجام در شب جمعه ۲۵ شعبان ۳۰۴ق. در حالی که عمرش به ۷۹ سال رسیده بود، دارفانی را وداع گفت و در روز جمعه در شهر آمل دفن گردید.

آرامگاه

 برج ناصر الحق قبل از مرمت

آرامگاه ناصر اطروش بعد از مرمت به کوشش مجمع جهانی اهل بیت  

اولین آرامگاه ناصرالحق به نام گنبد کبود بنایی عظیم بود و ۶۰۰ سال زیارتگاه بود که به دست تیمور لنگ نابود شد و سپس بنایی کوچک‌تر برای ناصرالحق احداث شد و مقبره فعلی ناصرالحق برج آرامگاهی مربوط به سدهٔ ۹ ه‍. ق است و درآمل ، محله پایین بازار، چاکسر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۶۰ به‌ عنوان یکی ازآثار ملی ایران  به ثبت رسیده‌است. ^{۸} ملگنوف می‌گوید: گنبد ناصرالحق که یکی از سادات حسنی است در آمل قرار دارد، ناصرالحق، ابومحمد حسن اطروش مشهور به ناصر کبیر از فقه، علماو شعرای توانمند شیعه در قرن سوم ه. ق است. شیخ طوسی او را در شمار اصحاب امام هادی آورده‌است. او سومین فرماندار تشیع در جهان و حاکم طبرستان بود و از این رو که بر اثر اصابت شمشیری در نبردگاه کر شده بود به اطروش خوانده می‌شد. وی همچنین جد مادری شریف رضی و سید مرتضی است. این گنبد دارای چند درب ورودی و گنبدی مدور که در سابق دارای سرامیک الوان بود و هنوز تکه‌هایی از ان آثار باقی است. این گنبد در زمانه‌های دور به گونه‌ای دیگر بود و به آن گنبد کبود می‌گفتند و صد سال زیارتگاه جهانیان بود و بعدها تخریب گشت و به دست مرعشیان گنبد فعلی ساخته شد. بنای اولیه با توجه به متون تاریخی از میان رفته چنان‌که  ابن اسفندیار می‌نویسد مقبره و مدرسه و کتابخانهای که او تأسیس کرد و رقبات و موقوفاتی که برای آنها در نظر گرفته شده بود، تا قرن هفتم هجری در آمل بر جای بود. در مورد این بنا سید ظهیرالدین مرعشی در کتاب تاریخ طبرستان و رویان و مازندران می‌نویسد در سال ۸۱۴ هجری سید علی ساری به زیارت مشهد مبارک ناصرالحق رفته و به همره سید قوامالدین مرعشی با برادران خود عمارت دیگر بنیاد کردند؛ بنابراین گنبد ناصرالحق از بناهای قرن نهم هـ. ق است. ^.  در داخل بنا، سقف مدور وجود دارد که در بالای آن سوراخی وجود دارد و به گنبد بنا می‌رسد. مولانا اولیاء‌الله آملی می‌نوسید مقبره ناصر الحق در قرن نهم هجری قمری توسط سید علی مرعشی ساخته شده‌است.^{۹}  

همایش بین‌المللی

نخستین همایش بین المللی ناصر کبیر  در اول و دوم  بهمن ۱۳۹۲ شمسی در  محمود آباد مازندران ، با حضور جمعی از دانشمندان جهان اسلام و شخصیت‌های یمن جهت بحث و تبادل نظر در زمینه نقش علماء و اندیشمندان در تبیین و ترویج نهج البلاغه  و صحیفه سجادیه از سوی مجمع جهانی اهل بیت (ع) برگزار شد .

و اما ۶ تن از فعالان سیاسی ؛  رهبران مسلمان یمنی درضلع شمالی محوطه بیرونی این آرامگاه دفن شده اند .

حدود دو سال پیش تعدادی از فعالان دینی و عقیدتی یمن  بر علیه وهابیون توسط حاکمان جبار آن کشورابتدا دستگیر سپس بر اثر جراحات شکنجه زخمی شدند . خانواده و دوستان برای درمان چاره ای ندیدند که آنها را برای مداوا به ایران بیاورند ولی متاسفانه بر اثر جراحات زیاد به  شهادت رسیدند

با رای زنی دولتمردان ما از ایران برای بازگشت پیکر آنان  حاکمان وقت مانع از بازگشت پیکرشان برای خاکسپاری در وطن خودشان (یمن ) شدند

از آنجایی که آنها برادران دینی مسلمان ما بودند و وجدان اخلاقی انسانها قبول نمیکند که تعدادی از همنوعانشان پس از مرگ سرگردان بمانند با مشورت خانواده این برادران دینی؛ آنها را نزد مولای یمنی ها (ناصرالحق ) به خاک سپردند

منابع

• تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، میر ظهیرالدین مرعشی.
• ریحانه الادب، محمدعلی مدرسی، ج ۶، ص ۱۴۶؛
• آل بویه،  علی اصغر فقیهی ، ص ۶۲.
• آل بویه، ص ۵۳؛
• جغرافیای گیلان، محمد مهدوی، ص ۳۲؛
• تاریخ طبری، محمّد بن جریر طبری، ج ۴، ص ۳۵۳؛
• شاهنشاهی عضدالدوله، علی اصغر فقیهی ، ص ۴.
• تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، ص ۱۴۳.
• پیشینه تاریخی، فرهنگی ایران.
• لغت‌نامه دهخدا، ص ۲۸۸۹؛
• مداح مشاهیر آمل، ص ۱۲۰
• مظفری، ج ۱، ص ۱۲۹.
• سادات متقدمه گیلان، ص ۳۸۲؛ ریحانه الادب، ج ۶، ص ۹۹؛ پیشینه تاریخی، فرهنگی لاهیجان، ص ۳۷۰.